مقالات, مقالات استنلس استیل
آلیاژهای تیتانیوم را بیشتر بشناسید
دی
تیتانیوم عنصری با عدد اتمی 22 در جدول تناوبی است که ویژگیهای خاص آن سبب شده است تا در موارد مختلفی از این فلز استفاده شود. آلیاژهای تیتانیوم نیز عمدتا با ویژگیهای خاص مانند استحکام بالا و مقاومت در برابر خوردگی شناحته میشوند. این آلیاژها در بازار جهانی قیمت بالایی دارند و کاربردهای آنها در صنعت بسیار خاص هستند. در این مطلب به بررسی خواص، ویژگیها و کاربردهای این آلیاژها میپردازیم. اما ابتدا تیتانیوم رابه طورکاملتری معرفی میکنیم.
تیتانیوم چیست؟
تیتانیوم (Titanium) با علامت Ti، نهمین عنصر فراوان در کره زمین است و میتوان آن را در سنگهای آذرین، رسوبی، مواد معدنی و خاک پیدا کرد. چگالی تیتانیوم حدود (g/cm3)4.75 است. برای درک بهتر این عدد بهتر است بدانید که چگالی آلیاژهای استنلس استیل به طور میانگین حدود (g/cm3)7.93 در نظر گرفته میشود. این عنصر واکنش پذیری بسیار بالایی دارد و نمیتوان آن را به صورت خالص در طبیعت پیدا کرد، زیرا به سرعت با اکسیژن واکنش میدهد. اکسید تیتانیوم میتواند لایهای محافظ با مقاومت بالا در برابر خوردگی تشکیل دهد.
قبل از معرفی آلیاژهای تیتانیوم، بهتر است اندکی با استخراج آن آشنا شویم. سنگ تیتانیوم به خودی خود در طبیعت یافت نمیشود چرا که این عنصر به صورت خالص در طبیعت وجود ندارد و به صورت ترکیبات معدنی و سنگهای معدنی شامل تیتانیوم یافت میشود. تیتاینوم از دو سنگ معدن با نامهای ایلمنیت (Ilmenite) و روتیل (Rutile) استخراج میشود که حاوی اکسید تیتانیوم و آهن هستند. سنگهای معدنی دیگر نیز مانند، آناتاز (Anatase)، پروسکایت (Perovskite) و بروکیت (Brookite) برای استخراج تیتانیوم مورد استفاده قرار میگیرند.
با اینکه قیمت تیتانیوم نسبت به سایر فلزات گرانبها کمتر است اما آلیاژهای دوتایی تیتانیوم و سایر گریدهای ترکیبی آن نسبت به آلیاژهای فلزات رایج در صنعت قیمت بالاتری دارند. قیمت هر کیلو تیتانیوم در بازار جهانی حدود 18 تا 20 دلار است و آلیاژهای تیتانیوم نیز حدود 70 تا 80 دلار به ازای هر کیلو قیمت دارند.
تاریخچه تیتانیوم
سنگ تیتانیوم برای اولین بار در سال 1791 توسط ویلیام گرگور که کشیشی انگلیسی بود کشف شد. او مقداری ماسه سیاه پیدا کرد که به آهن ربا جذب میشد. پس از بررسی متوجه شد که در آن ماسه سیاه، اکسید آهن و ماده ناشناخته دیگری وجود دارد. گرگور این فلز را ماناکانیت نامید. پس از آن در سال 1795 فرانتس- یوزف مولر فون ریخنشتاین اتریشی و مارتین هاینریش کلاپروت به طور جداگانه با این فلز برخورد کردند. این فلز با برداشتی از نام تایتانهای اساطیر یونان، با نام تیتانیوم شناخته شد.
دسیابی به تیتانیوم خالص 115 سال بعد یعنی در سال 1910 توسط متیو ای. هانتر، دانشمند نیوزلندی انجام شد. او با گرم کردن تیتانیوم تتراکلرید با سدیم در فشار و دمای بالا، توانست تیتانیوم خالص را استخراج کند. در دهه 1950 شوروی از آلیاژهای تیتانیوم در کاربردهای نظامی استفاده کرد و پس از آن نیز آمریکا و دیگر کشورها شروع به استفاده از این متریال در کاربردهای نظامی کردند.
چرا تیتانیوم به عنوان مادهای خاص و پرکاربرد شناخته میشود؟
آلیاژهای تیتانیوم به عنوان موادی با استحکام کششی بالا و مقاومت در برابر خوردگی شناخته میشوند. به علاوه مقاومت در برابر خستگی و قابلیت تحمل دمایی بالای این آلیاژها سبب شده است تا در کاربردهای هوافضا به صورت گستردهای مورد استفاده قرار گیرند. قابلیت ساخت و سازگاری تیتانیوم با فرآیندهای مختلف مانند شکلدهی و همچنین ریختهگری و جوشکاری، این آلیاژها را بسیار کاربردی میسازد. با توجه به چگالی تیتانیوم، این آلیاژها نسبت استحکام به وزن بالایی دارند. چگالی تیتانیوم همانطور که گفته شد (g/cm3)4.75 است که این مقدار نسبت به چگالی استنلس استیل به گونهایست که یک قطعه تیتانیومی حدود 45% سبکتر از نمونه استیل آن است. همین ویژگی سبب میشود، آلیاژهای تیتانیوم در ساخت جلیقه ضد گلوله نیز مورد استفاده قرار میگیرند. یکی دیگر از خواص آلیاژهای تیتانیوم، ضریب انبساط حرارتی کم آنها است که سبب تغییرات ابعادی کم این مواد در دماهای بالا یا پایین میشود.
آلیاژهای دوتایی تیتانیم نیز، آلیاژهایی هستند که از ترکیب تیتانیوم و فلزی دیگر ساخته میشوند. این آلیاژها نیز به علت چگالی کم، مقاومت به خوردگی بالا و استحکام زیاد در صنایع مختلفی از جمله هوافضا مورد استفاده قرار میگیرند. نایتانول یا نیتینول (Nitinol) یکی از شناخته شدهترین آلیاژهای دوتایی تیتانیوم است که از نیکل و تیتانیوم ساخته شدهاست.
دسته بندی آلیاژهای تیتانیوم
آلیاژهای تیتانیوم به سه دسته اصلی تیتانیوم آلفا، تیتانیوم بتا و تیتانیم الفا- بتا تقسیم میشوند که حدود 50 گرید مختلف دارند. سازمان ASTM تنها 31 گرید را به رسمیت شناخته است. در ادامه برخی از این آلیاژها را معرفی میکنیم:
- تیتانیوم آلفا: این دسته، آلیاژهای خالص تیتانیومی هستند که نزدیک به 99% درصد تیتانیوم دارند. مقادیر بسیار کمی از آلومینیم و سایر فلزات برای تثبیت ساختار به آنها اضافه میشود. این آلیاژها دارای استحکام و قابلیت شکلپذیری بالایی هستند هرچند نسبت به سایر طبقهها انعطاف پذیری کمتری دارند. تیتانیوم آلفا مقاومت بالایی در برابر خوردگی دارد و در دماهای بالا پایدار است.
- تیتانیوم بتا: آلیاژهای تیتانیوم بتا با عناصری مانند وانادیوم و یا مولیبدن تثبیت شدهاند. این آلیاژها در برابر خوردگی مقاومت بسیار خوبی دارند. این دسته نسبت استحکام به وزن بالایی دارد. قابلیت شکل دهی و انعطاف پذیری تیتانیم بتا بهتر از تیتانیوم آلفا است.
- تیتانیوم آلفا- بتا: ترکیب ویژگیها و خواص دو دسته فوق میتواند بیانگر ویژگیهای این دسته باشد. استحکام بالا، مقاومت در برابر خوردگی، پایداری در شرایط دمایی مختلف و انعطاف پذیری از ویژگیهای آلیاژهای تیتانیوم الفا- بتا هستند. یکی از گریدهای پرکاربرد در صنعت ورق تیتانیوم گرید 5 است که در این دسته قرار میگیرد
آلیاژهای تیتانیوم چه ترکیبات و خواصی دارند؟
همانطور که گفتیم آلیاژهای تیتانیوم حدود 50 گرید دارند که این گریدها در صنایع مختلف مورد استفاده قرار میگیرند. در جدول زیر پرکاربردترین آلیاژهای تیتانیوم را به صورت خلاصه معرفی کردهایم.
جدول آلیاژهای تیتانیوم
| گرید | طبقه بندی | ترکیب شیمیایی | خواص | کاربرد |
| گرید 1 | تیتانیوم آلفا | 99% تیتانیوم- 0.2% آهن- 0.18% اکسیژن | نرم و انعطاف پذیر- قابلیت شکل دهی خوب | پوشش دهی- لوله کشی- خودرو سازی- صنایع انرژی |
| گرید 2 | تیتانیوم آلفا | 99% تیتانیوم- 0.3% آهن- 0.25% اکسیژن | مقاومت بالاتر نسبت به گرید 1- قیمت مناسبتر | جوشکاری- آنودایزینگ- صنایع انرژی- صنایع نفتی |
| گرید 3 | تیتانیوم آلفا | 99.8- 99.2% تیتانیوم- حداکثر 0.30% آهن- 0.35% اکسیژن- 0.08% کربن- 0.05% نیتروژن- 0.015% هیدروژن | قابلیت شکل پذیری و انعطاف پذیری کمتر نسبت به سایر گریدها | مخازن دمای زیر صفر- لولههای کندانسور- مبدلهای حرارتی- سیستمهای لولهکشی- محیطهای دریایی |
| گرید 4 | تیتانیوم آلفا | 99.5- 98.9% تیتانیوم- با حداکثر 0.50% آهن- 0.40% اکسیژن- 0.08% کربن- 0.05% نیتروژن- 015% هیدروژن
|
مقاومترین گرید آلیاژهای تیتانیوم آلفا | صنایع دریایی- تجهیزات صنعتی- رآکتورها- شیرآلات- ایمپلنتهای جراحی |
| گرید 7 | تیتانیوم بتا | 99% تیتانیوم- 0.12-0.25% پالادیوم – 0.3% آهن- 0.25% اکسیژن | بالاترین مقاومت در برابر خوردگی در میان آلیاژهای تیتانیوم | جوشکاری- شکلدهی- تولیدات شیمیایی |
| گرید 11 | تیتانیوم بتا | 99.75% تیتانیوم- 0.25% پالادیوم | مقاومت به خوردگی مشابه گریدهای 1 و 2- استحکام ضرفهای بالا- نعطاف پذیری بالا | جوشکاری- فرآوری و ذخیره سازی شیمیایی- مبدلهای حرارتی |
| گرید 12 | تیتانیوم بتا | 99% تیتانیوم- 0.6-0.9% نیکل- 0.2-0.4% مولیبدن- حداکثر 0.3% آهن- حداکثر 0.25% اکسیژن | پایداری حرارتی- مقاومت در برابر خوردگی- قابلیت جوشکاری و شکلدهی | قطعات دریایی- مبدلهای حرارتی |
| گرید 5 (Ti-6Al-4V) | تیتانیوم آلفا-بتا | 90% تیتانیوم- 5.5-6.75% آلومینیوم- 3.5-4.5% وانادیوم | پرکاربردترین آلیاژ تیتانیوم- استحکام بالا- مقاومت در برابر حرارت- قابلیت عملیات حرارتی- قابلیت شکلدهی | قطعات موتور و بدنه هواپیما- سیستمهای هیدرولیکی- قطعات پزشکی- قطعات خودرویی (میل لنگ، میلههای اتصال، اگزوز، تعلیق) |
| گرید 6 (Ti-5Al-2.5Sn) | تیتانیوم آلفا-بتا | 92% تیتانیوم- 5% آلومینیوم- 2.5% قلع- 0.5% آهن | استحکام بالا- شکلپذیری خوب- مقاومت خزشی- پایداری در دمای بالا (°C482) | اجزای موتورهای توربینی- اجزای موتور خواپیما- قطعات فرآیندهای شیمیایی |
| گرید 23 (Ti-6Al-4V ELI) | تیتانیوم آلفا-بتا | 90% تیتانیوم- 5.5-6.5% آلومینیوم- 3.5-4.5% وانادیوم- 0.25% آهن- 0.13% اکسیژن | استحکام کششی و تسیلم بالا- قابلیت شکلپذیری بهتر- قابلیت جوشکاری مناسب | پزشکی (ایمپلنتهای دندانی، ایمپلنتهای جایگزین مفاصل و استخوانها)- هوافضا |
آلیاژهای تیتانیوم در چه صنایعی کاربرد دارند؟
در جدول بالا کاربرد برخی از آلیاژهای تیتانیوم ذکر شد. اما به طور کلی تیتانیوم در صنایع دیگر نیز مورد استفاده قرار میگیرد. در ادامه این بخش به بررسی کاربردهای آلیاژهای تیتانیوم میپردازیم:
- هوافضا: آلیاژهای تیتانیوم تقریبا تا 15% وزن هواپیما را تشکیل میدهند. استحکام، مقاومت در برابر دماهای بالا و وزن کم، سبب کاربرد این آلیاژها در این صنعت شدهاست. آلیاژهای دوتایی تیتانیوم نیز در این صنعت مورد استفاده قرار میگیرند.
- زیورآلات: در ساخت ساعتها و پایه زیورآلات میتوان کاربردهای تیتانیوم را مشاهده کرد. علاوه بر این موارد تیتانیوم با طلا برای بهبود خواص ترکیب میشود. گاهی مقدار 1% تیتانیوم به طلای 24 عیار افزوده میشود تا استحکام و سختی آن را افزایش دهد. این میزان تیتانیوم بسیار کم است به صورتی که طلا همچنان 24 عیار به حساب میآید.
- صنایع پزشکی: شاید بتوان گفت اصلیترین کاربرد آلیاژهای تیتانیوم در صنعت پزشکی است. برای ساخت ایمپلنتهایی که با بافت بدن سازگار باشند، تیتانیوم به عنوان گزینهای بسیار مناسب در نظر گرفته میشود.
- تکنولوژی: یکی از کاربردهای جالب تیتانیوم گرید 5 استفاده در ساخت بدنه گوشیهای اپل است. اپل در ساخت گوشیهای جدید خود از این گرید، به دلیل مقاومت در برابر خط و خش و همچنین دوام بالا استفاده کردهاست.
سخن آخر
آلیاژهای تیتانیوم به دلیل خواص منحصر به فرد خود از جمله نسبت استحکام به وزن بالا، مقاومت در برابر خوردگی، و سازگاری با محیطهای خاص، به یکی از پرکاربردترین مواد در صنایع پیشرفته تبدیل شدهاند. انتخاب نوع آلیاژ مناسب، بسته به نیازهای پروژه و شرایط محیطی، میتواند تأثیر مستقیمی بر عملکرد و دوام قطعات داشته باشد. با شناخت بهتر این آلیاژها و استفاده از آنها در طراحی و ساخت، میتوان به بازدهی بالاتر، کاهش وزن سازهها، و افزایش دوام دست یافت.
ممنون از مطالب مفید شما
سلام دوست عزیز،
خوشحالیم که مطلب مورد توجه شما قرار گرفت.