آشنایی با استاندارد JIS ژاپن؛ استاندارد صنعتی ژاپن چیست و چه کاربردی دارد؟

در دنیای مهندسی و تولید صنعتی، “استاندارد” زبان مشترک بین صنعتگران در کشورها و کارخانه‌هاست. یکی از مهم‌ترین و دقیق‌ترین استانداردهای صنعتی جهان، استاندارد JIS یا Japanese Industrial Standards است؛ استانداردی که به عنوان استاندارد ملی از ژاپن آغاز شد و امروز با انتقال تکنولوژی در بسیاری از کشورهای صنعتی، از جمله ایران، مورد استفاده و استناد قرار می‌گیرد. در این مقاله، قصد داریم بررسی کنیم که استاندارد JIS چیست، چگونه شکل گرفت، چه کاربردهایی دارد و چرا شناخت آن برای مهندسان و تولیدکنندگان ضروری است.

استاندارد JIS چیست؟

jis standard یا استاندارد (JIS (Japanese Industrial Standards مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها، آزمون‌ها و الزامات فنی است که برای تولید، آزمون، کنترل کیفیت و ایمنی محصولات صنعتی ژاپن تدوین شده است. این استانداردها توسط سازمان ( JISC (Japan Industrial Standards Committee و زیر نظر وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن (METI) منتشر می‌شوند.

اولین نسخه از این استانداردها پس از جنگ جهانی دوم و در سال 1949 منتشر شد تا صنایع ژاپن بتوانند با استانداردهای جهانی هم‌سطح شوند. از آن زمان تاکنون، بیش از ۱۰ هزار عنوان طبق استاندارد JIS در زمینه‌های مختلف مانند فولاد، برق، مواد شیمیایی، نساجی، خودرو، لوازم خانگی، و صنایع غذایی تدوین شده است. جالب است بدانید که حدود ۴۵٪ از استانداردهای JIS امروزی با استانداردهای ISO و IEC هماهنگ هستند، به این معنا که محصولات دارای گواهی JIS به‌راحتی می‌توانند در بازار جهانی پذیرفته شوند.

آشنایی با ساختار استاندارد JIS

استانداردهای JIS برای نظم‌دهی بهتر، به‌صورت گروهی طبقه‌بندی می‌شوند. هر گروه با یک حرف انگلیسی مشخص می‌شود که نشان‌دهنده حوزه صنعتی آن است.

این سیستم باعث می‌شود مهندسان در هر نقطه‌ای از دنیا، با دیدن کد استاندارد، فوراً نوع ماده یا کاربرد آن را تشخیص دهند.

استاندارد JIS ژاپن چگونه تدوین می‌شود؟

فرآیند تدوین یک استاندارد JIS بسیار دقیق و چندمرحله‌ای است:

1. پیشنهاد توسط صنعت یا دانشگاه‌ها برای یک استاندارد جدید.
2. بررسی فنی در کمیته‌های تخصصی (متشکل از کارشناسان صنایع، آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی).
3. انتشار عمومی پیش‌نویس برای نظرخواهی از تولیدکنندگان.
4. تأیید نهایی توسط METI و JISC و انتشار رسمی با کد جدید.

هر بخش استاندارد JIS ژاپن به‌طور معمول هر پنج سال یک‌بار بازنگری می‌شود تا با فناوری‌های روز و نیازهای جدید هم‌خوان باشد.

کاربرد استاندارد JIS در صنایع مختلف

استاندارد JIS ژاپن در زمینه‌های مختلف صنعتی وارد شده و مواردی را برای بازدهی بهتر فرآیندها پیشنهاد کرده است. در ادامه برخی از کاربردهای صنعتی این استاندارد را برررسی می‌کنیم:

صنعت فولاد و فلزات: شاید بیشترین کاربرد استانداردهای JIS در بخش فولاد زنگ نزن و فولاد ساختمانی باشد.
استانداردهایی مانند JIS G3101 (فولاد ساختمانی SS400) یا JIS G3459 (لوله‌های استنلس استیل) تقریبا در تمام پروژه‌های صنعتی ژاپن و آسیا استفاده می‌شوند. در ایران نیز بسیاری از کارخانه‌های لوله و پروفیل استیل، محصولات خود را بر اساس همین استانداردها تولید می‌کنند.

صنعت خودرو و قطعه‌سازی: در خودروسازی ژاپن (Toyota، Honda، Nissan)، استاندارد JIS نقش حیاتی دارد. از ضخامت ورق گرفته تا نوع پیچ و مهره و مقاومت کششی، همگی باید با JIS منطبق باشند.
این دقت باعث شده خودروهای ژاپنی به دوام و کیفیت بالا معروف شوند.

تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی: استانداردهای JIS C شامل دستورالعمل‌هایی برای ایمنی و کارایی تجهیزات برقی هستند. به عنوان مثال، JIS C 8303 الزامات ایمنی پریزهای برق را مشخص می‌کند که بعدها مبنای طراحی بسیاری از استانداردهای آسیایی شد.

صنایع شیمیایی و غذایی: در حوزه مواد شیمیایی، JIS K به تعیین خلوص، ویسکوزیته و واکنش‌پذیری مواد کمک می‌کند. در صنایع غذایی نیز استفاده از فولادهای JIS G 4304 برای ساخت تجهیزات بهداشتی رایج است.

مقایسه استاندارد JIS با ISO، ASTM و DIN

استانداردهای DIN، ISO و ASTM از استانداردهای مهم کاربردی در صنعت هستند. در صنعت استیل نیز این استانداردها موارد متعددی را برای ترکیب شیمیایی، خواص مکانیکی، تلرانس‌ها و … ذکر کرده‌اند. با توجه به اینکه علاوه بر این استانداردها برخی از واحدهای صنعتی در ایران با استاندارد JIS ژاپن کار می‌کنند، نیاز است تا مقایسه‌ای کوچک بین این استانداردها داشته باشیم. در مقاله مقایسه 5 استاندارد فولاد به طور مختصر تعریفی از این استانداردها ذکر شده است.

JIS در دقت، نظم و شفافیت شهرت دارد. بسیاری از مهندسان معتقدند JIS جزئیات بیشتری از ASTM ارائه می‌دهد، به‌ویژه در زمینه‌ی ترکیب شیمیایی و آزمون‌های خوردگی فلزات.

چرا استاندارد JIS برای صادرات اهمیت دارد؟

محصولاتی که دارای گواهی JIS هستند، به راحتی می‌توانند در بازارهای جهانی (به‌ویژه آسیا و اروپا) عرضه شوند. زیرا JIS با استانداردهای بین‌المللی هم‌تراز است و نشان‌دهنده‌ی کیفیت بالا، ایمنی و قابل اطمینان بودن تولیدات است. در واقع، داشتن گواهی JIS برای شرکت‌های صادراتی مانند یک “پاسپورت صنعتی” عمل می‌کند. داشتن گواهی JIS یکی از معیارهای مهم در صادرات محصولات به شرق آسیا و برخی کشورهای اروپایی است. محصولاتی که با JIS مطابقت دارند، به‌عنوان کالاهای با کیفیت بالا شناخته می‌شوند.

کاربرد استاندارد JIS ژاپن در ایران چیست؟

در صنایع فلزی، لوله‌سازی، تجهیزات استیل و خودروسازی ایران، از استاندارد صنعتی ژاپن JIS به‌عنوان مبنای طراحی و کنترل کیفیت استفاده می‌شود. به علاوه برخی از واحدهای صنعتی و نیروگاهی نیز از این استاندارد برای طراحی سیستم‌های خود استفاده کرده‌ند. این عامل سبب می‌شود تا انتخاب متریال نیز مطابق این استاندارد صورت گیرد. همانطور که گفته شد استاندارد JIS ژاپن مانند سایر استانداردها از روش‌های به خصوصی برای نام گذاری آلیاژها استفاده می‌کند. به عنوان مثال، گرید JIS G4304 SUS304 برای ورق‌های استیل و JIS G3459 برای لوله‌های استنلس استیل بسیار رایج است. استفاده از استاندارد ژاپنی در صنعت، مزیت‌ها و چالش‌هایی دارد که با شناخت آن‌ها می‌توان راهکارهایی موثر در جهت رفع موانع ارائه کرد.

مزایا:

• افزایش کیفیت و طول عمر محصولات.
• امکان صادرات به کشورهای شرق آسیا.
• کاهش خطا در طراحی و کنترل کیفیت.

چالش‌ها:

• نبود تجهیزات آزمون مطابق JIS در برخی صنایع.
• هزینه بالای تست‌های گواهی‌نامه.
• نیاز به آموزش نیروی متخصص برای تفسیر استانداردها.

نمونه‌هایی از استانداردهای معروف JIS در فولاد

این معادل‌سازی‌ها باعث می‌شود کارخانه‌ها بتوانند با کمترین تغییر در فرآیند تولید، محصولات خود را مطابق با استانداردهای جهانی بسازند.

نحوه دسترسی به استانداردهای JIS

نسخه‌های رسمی استانداردها از طریق سازمان استاندارد ژاپن (JSA) قابل خریداری‌اند. از وب‌سایت رسمی: https://www.jsa.or.jp می‌توان کدهای مختلف این آلیاژ را خریداری کرد.

همچنین، برای بررسی تطبیق با ISO یا ASTM، پایگاه داده‌های بین‌المللی مانند Global Standards Cross Reference در دسترس است.

آینده استانداردهای JIS

استانداردهای جدید JIS بر محور پایداری، کاهش انرژی و مواد دوستدار محیط زیست طراحی می‌شوند.
به‌عنوان مثال، JIS Q 14001 به مدیریت زیست‌محیطی صنایع می‌پردازد و با ISO 14001 هم‌تراز است. در دهه آینده، انتظار می‌رود JIS نقش پررنگ‌تری در تولید سبز، خودروهای برقی و فناوری‌های هوشمند صنعتی ایفا کند.

سخن آخر

استاندارد JIS ژاپن نه‌تنها ستون فقرات صنعت ژاپن است، بلکه الگویی برای کشورهای صنعتی آسیا و خاورمیانه محسوب می‌شود. شناخت و به‌کارگیری JIS در پروژه‌های مهندسی، تضمین‌کننده‌ی کیفیت، ایمنی و اعتماد جهانی است. اگر در حوزه طراحی، تولید یا تأمین مواد اولیه فعالیت دارید، مطالعه و درک استانداردهای JIS یکی از سرمایه‌گذاری‌های ضروری برای آینده صنعتی شماست.